Türk tarihi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 |
Bu sayfada devam eden bir çalışma vardır. Siz de yardım etmek istiyorsanız ya da çalışma yarıda kalmışsa, çalışmaya katılan kişilerle iletişime geçip, sayfanın durumunu onlara sorabilirsiniz. Sayfanın geçmişine baktığınızda 7 günden uzun süredir değişiklik yapılmadığını gördüğünüzde, bu şablonu sayfadan lütfen çıkarınız. |
Türklerin Tarihi, günümüzdeki Türk Halklarının ve yabancı halkların arasında zamanla erimeden önce bir Türk dili konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihi. Tarihte uzun süre Türk egemenliği altında kalarak zamanla türkleşen halklar (örneğin Kırgızlar, Moğol-Tatarlar, Soğdlar) ve Göktürklerden önce varolmuş Türk dili konuşan topluluklara Türk değil Ön Türk denildiği dikkate alındığında Türkçe konuşan toplulukların tarihi demek daha doğru olabilir.
2500 yıl önce kuzeydoğu Asya'da başlayan Türklerin tarihi, dünya tarihinin önemli bir parçasıdır. Avrasya ve Kuzey Afrika'da ortaya çıkan her halkın tarihi uzaktan veya yakından Türklerin hareketlerinden etkilenmişdir. Türkler doğu kültürlerini batıya ve batı kültürlerini doğuya taşımakla da önemli bir rol oynamışlardır. Kendi dinleri Tengricilik'ten sonra benimsedikleri yabancı dinlerinde çok kez öncüsü ve savunucusu olmuş ve yayılmalarını ve gelişmelerini sağlamışlardır (örneğin Mani dini, Budizm, İslam).
Konu başlıkları[gizle] |
Eski Çağ/Ön Türkler [değiştir]
M.Ö. 3`ncü yüzyıl [değiştir]
- M.Ö.312: Çin/Hiung nu arasında Kuzey Şansi Savaşı
- M.Ö.240: Bozkır halklarına karşı Çin'in duvar inşası: Çin Seddi
- M.Ö.210: Hiung nu lideri Teoman'ın ölümü
- M.Ö.201: Kırgız halkından ilk kez söz edilmesi
M.Ö. 2`nci yüzyıl [değiştir]
- M.Ö.187: Çin'in Hiung nu üzerine Pa-i-Teng seferi
- M.Ö.177-M.Ö.165: Yue-çilerin Hiung nu'lar tarafından Kansu'dan Baktriane'ye sürülmeleri ve oradaki Helen krallığını ortadan kaldırmaları
- M.Ö.177-M.Ö.165: Hiung nu'ların Çin'e akınları
- M.Ö.138-M.Ö.126: Baktria'da Çang Kien elçiliği. Çin-İran ilişkileri
M.Ö. 1`nci yüzyıl [değiştir]
- M.Ö.49-M.Ö.36: Çiçi'nin Talas'a göçü (Batı Hiung-nu)
1`nci yüzyıl [değiştir]
- 48: Hiung nu'ların ikiye bölünmeleri (Kuzey Hiung-nu ve Güney Hiung-nu)
- 93: Hiung nu'ların Sien Pi'ler tarafından mağlup edilmeleri
2`nci yüzyıl [değiştir]
- Aşağı İtil'de (Hazar denizi'nin kuzeyi) Hun varlığı
3`ncü yüzyıl [değiştir]
4`ncü yüzyıl [değiştir]
- 304-351: Çin'in kuzeyinde Hiung-nu krallıkları (Han Zhao, Hou Zhao)
- 388-392: Çin'in kuzeyinde Ding ling krallığı (Wei)
- 374-375: Avrupa Hunlarının Don nehrini geçişi
- 386-409: Tabgaçlar Kuzey Çin'de (Kuzey Vey)
5`nci yüzyıl [değiştir]
- 402: Rouran'ın kuruluşu (Yüan Yüan/Avarlar?)
- 407-431: Çin'in kuzeyinde Hiung-nu krallığı (Xia)
- 422: Lo-yang'ın Tabgaçlar tarafından alınışı
- 427: Romalılar ve Hunların ittifakı
- 434: Bizans ile Hunlar arasında Margos Antlaşması
- 440: Ak Hun (Eftalit) istilalarının başlaması
- 451: Attila Galya'da (bugün Fransa)
- 452: Attila'nın Roma seferi ve Papa I. Leo ile görüşmesi
- 480: Hazar denizi ile Tuna nehri arasında Ön Bulgarlar
- 480: Mazdek İsyanları'nda Sasaniler'e Ak Hunların yardım etmesi
Orta Çağ/Türkler [değiştir]
6`ncı yüzyıl [değiştir]
- 531-578: Kafkas surları'nın iranlı Hüsrev tarafından dikilmesi
- 534: Tabgaçların (Vey Hanedanlığı) dağılması
- 552: Tu-kiu'lerin (Türküt'ler/Göktürkler) Rouran egemenliğe karşı ayaklanması. Birinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu.
- 565: Ak Hunların (Eftalitler) Göktürkler tarafından ortadan kaldırılmaları
- 582: Birinci Göktürk Kağanlığının bölünmesi
7`nci yüzyıl [değiştir]
- 619: Avarların İstanbul'u I. kuşatması.
- 626: Avarların İstanbul'u II. kuşatması.
- 626-627: Doğu Roma İmparatoru Herakleios'un Hazarlar'dan yardım istemesi
- 639: Göktürk prensi Kürşad'ın ihtilal denemesi.
- 642: Güneydoğu Avrupa'da (Karadeniz'in kuzeyi'nde) Büyük Bulgarya Hanlığı'nın bölünmesi
- 673-674: Arapların Maveraünnehir'e ulaşması ve Göktürk şehri Buhara'yı kuşatması.
- 674: Paralı Türk askerlerinin İslam topraklarında varlığı
- 680: Ön Bulgarlar Balkan'da
- 681-744: İkinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu
Bulgarların bölünmesi:
 |
 |
 |
8`nci yüzyıl [değiştir]
- 720-735: Orhun Anıtlarının dikilmesi
- 744-840: Uygur Kağanlığı'nın kuruluşu
- 751: Çinlerin Orta Asya'ya girişi, Talas Savaşı
- 755: Paralı Türk askerlerin Ngan Lu-Şan'ın Çin'deki isyanı
- 762-770: Uygurların Mani dini'ni benimsemeleri
- 780: İtil Bulgar Hanlığı'nın kuruluşu
9`ncu yüzyıl [değiştir]
- 811: Bulgar kralı Han Krum'un Bizans kralı I.Nikephoros'u öldürmesi
- 833-882: Samerra'da paralı Türk askerlerinin varlığı
- 840-924: Kırgızların Uygurlara saldırması. Uygurların güneybatıya kaçıp Sincan ve Kansu'ya yerleşmeleri. Moğolistan'da Kırgız egemenliği.
- 851-863: Aziz Kyrillos'un Hazarlara gelişi
- 864-865: Bulgar kralı I. Boris'in hristiyanlığı kabul etmesi. Ön Bulgarların islavlaşması.
- 868-884: Kahire'de Tolunoğulları
- 880: Raşid el-Türki'nin Yukarı Mısır seferi
- 883: Çin'deki Şa-t'o Türkleri
10`ncu yüzyıl [değiştir]
- Güneydoğu Avrupa'da Peçenek egemenliği
- 905: Mısır valisi İhşid
- 921: İbn Fadlan'ın henüz müslümanlaşmış İdil bulgarlarını elçi olarak ziyareti
- 923-946: Çin'in kuzeyinde Şa-t'o egemenliği (Hou Tang, Hou Jin)
- 924: Moğol Hitayların Kırgız Devletini yıkması.
- 944-1090: Peçeneklerin ardı kesilmeyen Bizans saldırıları
- 965: Hazar başkenti'nin Sviatoslav tarafından alınışı
- 985: Siri Derya'da Selçuklular
- 995: Harezmşahlar'ın tek bir çatı altında birleşmeleri
- 999: Karahanlılar'ın (Uygurlar + Karluklar) Buhara'yı alışı. Karahanlıların müslümanlaşması.
11`nci yüzyıl [değiştir]
- 1016: Rus ve Bizanslıların Hazarları ortadan kaldırması.
- 1026-1090: Bizansa karşı Peçenek saldırıları.
- 1040: Selçukluların Gaznelileri yenmesi
- 1059: İsfahan'ın Selçuklular tarafından alınışı
- 1071: Malazgirt savaşı: Selçukluların Bizanslıları yenmesi.
- 1071-1076: Türklerin Antakya, Şam ve Kudüs'e gelişi
- 1081: Anadolu Selçuklu Devleti'nin (ya da Rum Selçuk Devleti) kuruluşu
- 1090-1091: Peçeneklerin ve Çaka Beyin İstanbulu kuşatması.
- 1091: Kıpçakların Bizanslıların yardımına koşup Peçenekleri bozguna uğratışı.
- 1096: Haçlıların Anadoluya girişi
- 1099: Kudüs'ün haçlılar tarafından alınışı
 |
 |
 |
12`nci yüzyıl [değiştir]
- 1122: Tüm Peçenek halkının Kıpçaklar tarafından katledilmesi
- 1130-1135: Moğol Hitayların Tunguz Curcenler (Jin) tarafından batıya doğru kaçırılmaları, ve Hitayların Orta Asya'da Kara Hıtay'ı kurmaları.
- 1150: Gaznelilerin Gurlular tarafından ortadan kaldırılmaları.
- 1157: Büyük Selçukluların sonu
- 1176: Miryakefalon Savaşı: Bizanslıların Selçuklular tarafından bozguna uğratılmaları.
- 1187: Gazneliler İmparatorluğunun sonu.
13`ncü yüzyıl [değiştir]
- 1200-1220: Harezm İmparatorluğunun altın çağı.
- 1206: Cengiz Han'in Büyük Han ilan edilişi
- 1206-1209: Delhi Sultanlığının kuruluşu
- 1211: Karahıtay Kağanlığının Moğollar tarafından ortadan kaldırılması
- 1223: Doğu Avrupa'ya Moğol akınları
- 1230-1231: Otrar Faciası: Moğollar gönderdikleri elçileri kılıçtan geçiren Harezmlere katliam yapıp İranı ele geçiriyorlar.
- 1230: Yassı Çemen Savaşı: Harezmşahlar / Anadolu Selçuklu - Eyyubi ittifakı arasında savaş.
- 1241-1242: Moğolların Polonya, Macaristan, Avusturya ve Adriyatik'e gelişi
- 1243: Kösedağ Savaşı: Anadolu Selçukları ve Moğol İmparatorluğu arasında savaş.
- 1250: Memlûk Devleti Kahire'de iktidarı ele geçiriyor
- 1255-1260: Moğollar Viyana, Yun-nan, Tonkin, Suriye ve Rusya'da
- 1290-1320: Delhi Halaci Hanedanlığı
- 1299: Osmanlı İmparatorluğunun doğuşu
14`ncü yüzyıl [değiştir]
- 1320-1424: Delhi'de Tuğluk Hanedanlığı
- 1346: Osmanlıların Avrupaya geçişi
- 1361: Edirne'nin Osmanlılar tarafından alınışı
- 1370: Timur'un iktidarı ele alması
- 1382: Toktamış'ın Altın Ordu'nun başına geçmesi ve Moskovayı ateşe vermesi
- 1389: Kosova: Osmanlıların Balkanlar'da egemenlik sağlaması
- 1389-1403: I. Bayazit hükümdarlığı
- 1398: Timur'un Hindistan seferi
15`nci yüzyıl [değiştir]
- 1402: Ankara Savaşı: Timur ile Beyazıd arasında
- 1405: Timur'un ölümü
- 1405-1447: Şahruh'un Herat'a gelişi
- 1406: Akkoyunlular ile Karakoyunluların tekrar tarih sahnesine çıkışı
- 1412-1460: Ebu'l Hayr'ın Özbek gücünü kuruşu.
- 1414-1517: İranileşmiş Türk Hanedanlığı Delhi Seyyidleri.
- 1430: Kırım Hanlığı'nın kuruluşu
- 1445: Kazan Hanlığı'nın kuruluşu
- 1447-1449: Uluğ Bey
- 1453: Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u alışı
- 1453-1504: Akkoyunlu devleti'nin altın çağı.
- 1462-1505: Astrahan Hanlığı'nın kuruluşu
- 1473: Hüseyin Baykara: Timur Rönesansı
Yeni Çağ [değiştir]
16`ncı yüzyıl [değiştir]
- 1500: Muhammed Şeybani ve Maveraünnehir'de Özbekler
- 1502: Altın Ordu Devleti'nin sonu
- 1502: İsmail'in İran'da Safevi Hanedanlığını kurması
- 1510: Muhammed Şeybani'nin İsmail tarafından mağlup edilmesi
- 1512-1520: I. Selim
- 1516: Osmanlıların Cezayir'e ayak basması
- 1516-1517: Suriye ve Mısır'ın Osmanlılar tarafından fethi
- 1520-1566: "Muhteşem Süleyman" (Kanuni) dönemi
- 1525: Babür Şah Hindistan'da
- 1534: Osmanlıların Tunus'a girişi
- 1551: Osmanlıların Trablusgarp'a gelişi
- 1552: Kazan'ın Ruslar tarafından alınışı
- 1555: Astrahan'ın Ruslar tarafından alınışı
- 1557: Nogay Hanlığı'nın Ruslar tarafından ilhakı
- 1556-1605: Ekber Hindistan İmparatoru
- 1571: İnebahtı Savaşı: Osmanlılar ile birleşmiş hristiyan Orduları arasında dünya tarihinin en büyük deniz savaşı.
- 1571: Kırım Hanı'nın Moskovayı yakması.
- 1572: Kasım Hanlığı'nın Ruslar tarafından yıkılması
- 1584: Sibiryalıların Kozakları mağlup etmesi
- 1595: Rusların Baraba Türklerini katledip yok etmesi
17`nci yüzyıl [değiştir]
- 1600: Sibir Hanlığının mağlup edilmesi.
- 1606: Osmanlı İmparatorluğunun zirveye ulaşmasını simgeleyen Zirvatorok barışı.
- 1615-1650: Kırgızların Ruslara karşı mücadelesi.
- 1628-1658: Hindistan imparatoru Şah Cihan.
- 1630: Rusların Yakut topraklarına girişi
- 1658-1707: Hindistan imparatoru Evrengzeb.
- 1663: Viyana'nın Osmanlılar tarafından kuşatılması.
- 1699: Karlofça Antlaşması. Osmanlıların gerilemeye başlaması.
18`nci yüzyıl [değiştir]
- 1705: Tunus'un bağımsızlığını kazanması
- 1713: Kazaklar üzerinde Rus himayesi
- 1717-1730: Osmanlıların Lâle Devri
- 1736-1747: Nadir Şah akını
- 1742-1775: Rusya'da Pugaçev savaşı (Tatar ayaklanması)
- 1757: Sincan'ın (Doğu Türkistan) Çin tarafından ilhakı.
- 1782: Yakut ülkesinin Ruslar tarafından ilhakı.
- 1783: Kırım'ın Ruslar tarafından ilhakı.
- 1794: İran'da Kacar hanedanlığının bir Türk tarafından kuruluşu.
- 1798-1799: Napoleon Bonaparte'ın Mısır seferi. Türk-Fransız mücadelesi.
19`ncu yüzyıl [değiştir]
- 1822-1844: Kazak hanlıklarının Ruslar tarafından ortadan kaldırılması.
- 1828: Azerbaycan Hanlıklarının Ruslar tarafından ortadan kaldırılması.
- 1830: Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanması.
- 1830: Fransızların Cezayir'e gelişi
- 1832: Mısır valisi Mehmet Ali'nin Anadolu'ya gelişi
- 1839: Tanzimat dönemi
- 1858: Babür İmparatorluğunun sonu.
- 1863: Kazak topraklarında Türkistan Rus Generalliği'nin kurulması.
- 1866: Buhara'nın Rus vasalı olması
- 1873: Hive'nin Ruslar tarafından ilhakı
- 1876: Hokand Hanlığı'ın Ruslar tarafından ilhakı
- 1876: İlk Türk anayasası
- 1878: Ayastefanos Antlaşması: Sırbistan, Karadağ, Romanya ve Bulgaristan'ın bağımsızlıklarını kazanması.
- 1882: Mısır'ın İngiltere tarafından işgali
20`nci yüzyıl [değiştir]
- 1910-1920: Kazakların ve Kırgızların Alaş Orda Hükümeti
- 1911-1912: Trablusgarp'ın İtalya tarafından işgali
- 1912: Balkan savaşları
- 1915-1918: Ermenilerin ve Türklerin karşılıklı katliamları
- 1917: Türkistan'ın özerkliğini ilan etmesi
- 1918: Mondros Mütarekesi.
- 1919-1928: Sovyetlere karşı Basmacı mücadelesi
- 1921-1944: Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti
- 1922: Türklerin Yunanistana karşı zaferi.
- 1923: Türkiye Cumhuriyeti'nin ilan edilmesi
- 1932-1934: Çin'de Uygurların Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti
- 1938: Mustafa Kemal Atatürk'ün vefatı.
- 1944: Rus ordusunun yardımı ile kısa ömürlü bir Doğu Türkistan Cumhuriyeti ilan edilmesi.
- 1955: Sincan Uygur Özerk Bölgesi: Sincan'ın (Doğu Türkistan'ın) özerk bölge ilan edilmesi
- 1971: Avrupalıların Orta Asya'dan çekilmeye başlaması
- 1974: Türkiye'nin Kıbrıs çıkartması
- 1983: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan etmesi.
- 1988: Azeri-Ermeni ihtilafının başlaması
- 1990: Sovyetlerin Bakü baskını
- 1991: SSCB'nin dağılması. BDT'nin ortaya çıkması.
- 1992: BDT Türk Cumhuriyetlerinin BM'ye kabülü:
- 1992: 30 Ekim 1992'de Ankara'da ilk Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi'nin yapılması.
- 1993: Azerbeycan'ın bir kısmının Ermeniler tarafından işgali.
21`nci yüzyılda [değiştir]
Türk tarihi araştırmacılığında sorunlar [değiştir]
Resim:Göç yollari.jpg
Türkiye'de tarih kitaplarında görülen abartılı bir göç haritası
Eski Türklerin göçebe yaşam tarzlarından dolayı yeterince kazı yapılacak alanlar ve yazı kullanmaya geç başladıkları için Türkçe konuşduklarına dair kanıtlar bulmak güçtür. Bu yüzden Türk tarihi hakkında birbirinden farklı görüşler yaygındır. Özellikle Türkiye içinde ve yurt dışında kabul edilen Türk tarihi sürümleri çok farklıdır:
Osmanlı tarihyazımına göre Türkler Nuh peygamberin bir torunu olan Türk adlı peygamberden türemiştir. Osmanlı İmparatorluğunun kurucusu olan Osman Bey'in soyağacı ise bu peygambere dayanmaktadır.
Türk Tarih Tezi, Osmanlı tarihyazımının mirası olan İslam merkezli tarih yorumlarına ve Avrupa merkezli tarih yorumlarına karşı alternatif bir ulusçu yorum geliştirilmesi amacıyla 1930'larda ortaya atılmıştır. Türk Tarih Tezi'nin iki temel amacından söz edilebilir:
- Türk ulusunu odak alarak tarihi yeniden yazarak bir Türk ulusal kimliğinin yaratılmasına katkıda bulunmak, bu şekilde Cumhuriyet'in temel amacı olan ulus-devlet yaratma sürecine tarihsel bir referans oluşturmak.
- Türklerin dünya uygarlıklarının gelişiminde önemli bir yere sahip olduğu tezini kanıtlayarak Türkiye Cumhuriyeti'nin meşrutiyetinin tarihsel olgularca doğrulandığını göstermek.
Bunların yanında yurtdışında Türklere karşı düşmancıl duygular besleyen kültürlerin tarihyazımında Türkler büyük medeniyetleri yıkan barbarlar olarak gösterilmiştir. Yurt içinde ve yurt dışında tarihyazımı hala kısmen eski edebiyata dayalı olduğundan dolayı Türklerin tarihini tarafsız bir şekilde tarif etmeyi başaran tarihçilerin sayısı azdır. Bu makale için özellikle Jean-Paul Roux ve Rene Grousset kitapları kaynak olarak kullanılmıştır.
Kitaplar [değiştir]
Türkçe Kitaplar [değiştir]
- İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ankara, 1983.
- Z. Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1970.
- Faruk Sümer, Oğuzlar, İstanbul, 1980.
- Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 1962.
- Bahaeddin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş, İstanbul, 1978.
- Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1981.
- Çeçen Anıl, Tarihte Türk Devletleri, İstanbul, 1986.
- O. Esad Arseven, Türk Sanat Tarihi, İstanbul, 1955.
- Muharrem Erim, Orhun Abideleri, İstanbul, 1977.
- Erol Güngör, Tarihte Türkler, İstanbul, 1989.
- Abdülkadir İnan, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul, 1976.
- A. Nimet Kurat, Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 1972.
- Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, İstanbul, 1986.
- Hüseyin Namık Orkun, Türk Tarihi, Ankara, 1946.
- Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefrukesi Tarihi, İstanbul, 1978.
- Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, Ankara, 1971.
- Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, Ankara, 1946.
- İbrahim Kafesoğlu, Selçuklu Tarihi, İstanbul, 1972.
- İbrahim Kafesoğlu, Harzemşahlar Devleti Tarihi, Ankara, 1956.
- M. Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1954.
- Çağatay Uluçay, İlk Müslüman Türk Devletleri, İstanbul, 1977.
- Faruk Sümer, Karakoyunlular, Ankara, 1984.
- A.N. Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul, 1937.
Yabancı Kitaplar [değiştir]
- R. Grousset, L'Empire des steppes, Paris, 1960 (Türkçe çevirisi:Reşat Uzmen-Bozkır İmparatorluğu, 1996.)
- DE. Guignes, Histoire generale des Huns des Turcs et des Mongols, Paris, 1756.
- Jean-Paul Roux, Historie des Turcs, 1984.
- Jean-Paul Roux, Timur, 1994.
- Fayard Paris, Historie des Turcs, 1984.
- D.Sinor, Aspects of Altaic Civilization, 1963.
- M. Barthold, Turkestan down to the Mongol Invansıon, Londra, 1968.
- E. Berl, Historie de l'Europe d'Attila a Tamerlan, Paris, 1946.
- M.A. Czaplıcka, The Turks of Central Asia in History and at the Present Day, Oxford, 1918.
- W. Eberhard, Kultur und Siedlung der Randvölker China, 1942.
- L. Hambis, La Haute-Asie, Paris, 1953.
- Hammer-Purgstall, Von, Historie de l'Empire ottoman depuis son origine jusqu!a nos jours, Paris, 1835.
- H.H. Howorth, History of the Mongols, Londra, 1876.
